Barok - malarstwo i poezja, cz.1 [IH]

Temat 6.  Poławiacze pereł – o artystach XVII-wiecznych.

 Temat 7. Poezja światowych rozkoszy – twórczość Jana Andrzeja Morsztyna

Temat 8. O pułapkach wyobraźni – „Don Kichot” Miguela Carventesa.

Malarstwo

Artyści barokowi

v  Murillo – malarz hiszpański;

v  El Greco – malarz hiszpański; malowane przez niego postacie były nieco wydłużone, jak w gotyku;

v  Vermeer – reprezentant malarstwa skandynawskiego; często wykorzystywał motyw światła wpadającego przez okno. Twórca słynnej "Dziewczyny z perłą";

v  Rubens – słynął z puszystych przedstawień postaci kobiecych (fraz. rubensowskie kształty); wyrażały one tęsknotę za dostatkiem, pełnią życia.

v  Diego Velázquez – autor „Panien dworskich” [Infantka] – obrazu powstałego z użyciem motywu lustra, pozowanego; jest przykładem teatralizacji .

Cechy malarstwa barokowego

v  Silne kontrasty, intensywne, żywe kolory;

v  Dynamizm, uchwycenie ulotności ruchu, gestów;

v  Bogata symbolika – teatralizacja gestów, dodatki (zwierzęta, rośliny, przedmioty nieożywione) pełniące funkcję symboliczną;

v  Sceny pozowane – ważność gestów; teatralizacja;

v  Motyw lustra, które mogło odbijać tę samą scenę lub samego autora;

v  Dominacja linii falistej, nieregularnej;

v  Martwa natura – przedstawienie tęsknotę za bogactwem; częsty motyw przemijania – obrany owoc, klepsydra, czaszka ludzka (lub inne kości), zwiędłe kwiaty;

v  Formę zamkniętą (scena, postać mieści się w ramach obrazu) zastąpiła forma otwarta (obraz przedstawiony wychodził poza ramy, obserwator nie widzi wszystkiego); nawiązywała ona do tematu nieskończoności, niedopowiedzenia związanego z życiem pozagrobowym;

v  Malarze barokowi pogłębili perspektywę obecną na obrazach renesansowych, dołączając grę świateł i cieni. Często wykorzystywanym przez nich  motywem były postacie/sceny wyłaniające się wprost z ciemności. Obrazy te ilustrują lęk człowieka przed pustką, nieskończonością, śmiercią;

v  Renesansową harmonię zastąpiła asymetria, nieład: na obrazach dominowały sceny zbiorowe, postacie były rozmieszczone nieregularnie, np. po jednej stronie obrazu znajdowała się grupa ludzi, po drugiej stronie nie było nikogo;

Poezja barokowa

Poezja odzwierciedlała pragnienia człowieka baroku, który – świadom nietrwałości swojego życia – pragnął każdą jego chwilę przeżyć jak najmocniej, najintensywniej. Łączy zwykle dwa skrajnie różniące się elementy, by jak najmocniej oddziaływać na odbiorcę. Do najczęściej wykorzystywanych środków stylistycznych należały kontrasty, hiperbole, oksymorony i inwersje składniowe.

Typy poezji barokowej

v  Poezja światowych rozkoszy – poezja dworska;

v  Poezja metafizyczna – poezja o relacjach z Bogiem

Założenia marinizmu

Nurt w sztuce, którego twórcą był Marino (Marini), opiera się na założeniu, że utwór powinien być oryginalny, zaskakiwać odbiorcę.

Środki stylistyczne poezji barokowej

Koncept – oryginalny pomysł na wiersz.

Hiperbola – wyolbrzymienie jakiegoś zjawiska, jakiejś cechy.

Kontrast – przeciwieństwo, sprzeczność, zestawienie przeciwnych  sobie cech, zjawisk.

Gradacja – stopniowanie cech, zjawisk ukazanych w utworze.

Figura sumacji – podsumowanie cech/wartości zawartych w wierszu w kilku ostatnich wersach.

Antyteza – zestawienie tekstów (zdań) zawierających przeciwstawne treści.

Oksymoron – zestawienie słów o przeciwnym znaczeniu; rodzaj metafory.

Twórczość Jana Andrzeja Morsztyna

Wielki wpływ na jego poezję miała twórczość Marina.

„Raki”

Pomysł na wiersz pochodzi z twórczości Jana Kochanowskiego, konkretnie z fraszki o tym samym tytule.  Koncept opiera się na dwóch, całkiem sprzecznych treściach utworu, które odczytać można od lewej do prawej i od prawej do lewej.  Na pozór treść wydaje się wychwalać adresata, jednakże czytane od końca zdanie krytykuje jego hulaszcze życie.

Środki stylistyczne: apostrofa, kontrast, inwersja składniowa, uosobienie, porównania, epitety.

„Do tejże”

Utwór jest w całości opisem wychwalającym piękno kobiece. Opiera się na lotnych porównaniach, podkreślonych stopniem zniewolenia mężczyzny poprzez urodę adresatki.

Środki stylistyczne: figura sumacji, hiperbole, porównania, metafory.

„Niestatek”

Niestatek oznacza zmienność, niestałość w uczuciach – i o tym właśnie jest wiersz. Jedna jego połowa skupia się na wychwalaniu urody kobiety, która głównie pięknie wygląda i nie sprzeciwia się męskiej woli. Druga część, oparta na kontraście, przyrównuje dawne piękno do największych paskudności, jakie przychodzą autorowi na myśl.

Co mówi utwór o podmiocie lirycznym? Jest on szowinistą i zmienia kobiety jak rękawiczki.

Środki stylistyczne: kontrast, apostrofy, porównania, epitety.

„Do trupa”

Koncept utworu polega na przyrównaniu dwóch skrajnie różnych zjawisk – miłości i rozkładu ciała.

Środki stylistyczne: kontrast, anafory, metafory, apostrofy, antytezy, porównania, epitety.

„Na oczy królewny angielskiej”

Kolejny opis pięknej kobiety. Autor stopniowo przyrównuje urodę adresatki do coraz to droższy/większych  rzeczy/zjawisk. Ostatnie dwa wersy podsumowują treść całości.

Środki stylistyczne: gradacja, figura sumacji, anafory, pytania retoryczne, apostrofy, epitety.

Don Kichot

Związki frazeologiczne

Donkiszoteria – postawa polegająca na zgubnym marzycielstwie.

Walka z wiatrakami – bezowocny wysiłek, zmierzający do nikąd.

Kontrast bohaterów

Don Kichot

Zubożały szlachcic, po przeczytaniu eposów rycerskich postanowił zostać błędnym rycerzem i ruszyć w świat po sławę. Niepoprawny marzyciel, dziwak, naiwny. Chciał dochować wszystkich ceremoniałów, więc wdział nieużywaną już od dawna zbroję, zwykłą szkapę mianował ją Rosynantem. Z czasem uwierzył w fantastyczne historie, które wymyślał  wmawiał nieznanym sobie ludziom.  Na „pełną przygód” wyprawę zabrał ze sobą pachołka, Sanczo Pansę, obiecując mu w zamian królestwo, które miał zdobyć w przyszłości. Walczył z wiatrakami z przekonaniem, że są one olbrzymami. Na wzór średniowiecznego rycerza wychwalał urodę przypadkiem spotkanej panny, Dulcynei, którą ledwie znał i walczył dla jej imienia.

Sanczo Pansa

Prosty wieśniak, sąsiad Kichota, ruszył z szalonym „błędnym rycerzem” za czcze obietnice lub – co jest bardziej prawdopodobne – w celu ucieczki od swoich obowiązków i rodziny. Prostolinijny, myśli racjonalnie, przymyka oko na wymysły towarzysza, logicznie rozważa pomysły rycerza.

Profetyzm Don Kichota

Profetyzm – przewidywanie przyszłości.

Don Kichot przewidywał, że w trakcie swojej podróży zdobędzie sławę i rzeczywiście wsławił się swoimi przygodami. Dlatego jest postacią prezentującą profetyzm – znał dalszy ciąg swojej historii