Temat 3. Czy Niebo jest puste? – o systemie
politycznym w „Innym Świecie” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego.
Temat 4. Ptaki z przetrąconymi skrzydłami – G.
Herling-Grudziński o systemie komunistycznym
Temat 5. Grudziński jako humanista.
„Człowiek jest ludzki
tylko w ludzkich warunkach”
G. Herling-Grudziński
Budowa Łagru
Dom Swidanij -
miejsce spotkań więźniów z bliskimi. Trudno było zdobyć pozwolenie na takie
spotkanie, a gdy w końcu do niego doszło, doprowadzano osadzonego do stanu,
który sprawiałby wrażenie dobrych warunków obozu. Nierzadko spotkanie takie
miało zerwać więzi łączące więźnia z rodziną – jak np. w przypadku spotkania z
żoną żądającą rozwodu.
Trupiarnia –
miejsce, do którego wysyłano więźniów niezdolnych do pracy. Żyli oni z
minimalnych racji żywnościowych.
Szpital –
miejsce, do którego można było trafić tylko w ciężkich przypadkach i wyłącznie
na kilka dni. Więźniowie nieraz samo okaleczali się, chcąc do niego trafić, bo
trafiając pod opiekę lekarzy nie musieli pracować i na krótki czas polepszali
swoje warunki życia.
Sytuacja więźniów
Do łagrów trafiali niewinni ludzie, z reguły nie mający na
sumieniu zarzucanych im win, lub oskarżenia te były bardzo błahe [zbyt
realistyczne odegranie roli wroga systemu przez aktora, strzelanie do wizerunku
Stalina]. Byli oni osadzani wraz z prawdziwymi przestępcami, nieraz
zbrodniarzami [urkowie] i traktowani na równi z nimi. Rodziny więzionych oszukiwano,
ukrywano przed nimi faktyczną sytuację więźniów.
Wszystkie działania przeprowadzane w łagrach miały prowadzić
do odczłowieczenia więźniów, odcięcia ich od reszty świata, pozbawienia
wspomnień z utraconego życia, bliskich. Często także życia.
System radziecki chciał poprzez katowanie zniekształcić świadomość
więźniów, pozbawić ich wolnej woli. Nieludzkie
warunki w obozie miały uczynić z nich zwierzęta, które to, walcząc o przeżycie,
wytracą się same i poddadzą się
manipulacji nawet nieświadomie.
Przejawy dobra i demoralizacji w
łagrach
Przejawy ludzkich uczuć:
v
więzi łączące np. wyznawców jednej wiary,
solidarność;
v
wspomnienia z wcześniejszego życia, pragnienie
powrotu;
v
próby zachowania pozorów normalnego życia (np.
„sklepik”, gra w warcaby);
v
pomoc chorym na kurzą ślepotę.
Przykłady demoralizacji:
v
„nocne łowy” – polowanie na kobiety w celu ich
późniejszego wykorzystania (gwałty);
v
Sprzedawanie się kobiet za jedzenie, zachodzenie
w ciąże w celu kilku miesięcy lżejszego życia;
v
Doszczętne zniszczenie uczuć ludzkich, np.
miłości (zachowanie kowala wobec Marusi);
v
Upadek ideałów, podstawowych zasad moralnych
(np. symonia).
Złagrowanie – proces przyswojenia i zaakceptowania
nieludzkich zasad panujących w łagrze.
Przykładowe postacie, które zmieniły się pod wpływem książek:
v
Herling-Grudziński, po przeczytaniu „Zapisków z Martwego Domu” Dostojewskiego
v
Don Kichot, po przeczytaniu eposów rycerskich
v
Marcin Borowicz („Syzyfowe Prace”), pod wpływem „Reduty Ordona” Adama
Mickiewicza
„Zapiski z Martwego Domu”
„Zapiski z Martwego Domu” są spisanymi wspomnieniami
Dostojewskiego, który także trafił do łagru. Autor pisze w nich o nadziei, o
walce o człowieczeństwo za wszelką cenę. Udowadnia, że człowiek, niezależnie od
warunków, w jakich się żyje, jest wolny, ma wolną wolę; umacnia się w
cierpieniu.
„Zapiski…” były dla więźniów nadzieją, ale jednocześnie
torturą, jak pisze o tym Grudziński. Wiara w lepsze życie w tak strasznych
okolicznościach była niemal niemożliwa, ogromnie trudna do osiągnięcia.
Dlaczego „Inny Świat”?
Tytuł ten, zaczerpnięty właśnie z „Zapisków…” jest
przestrogą, by nie przyzwyczajać się do życia w łagrze, do panujących w nim
warunków. Nie akceptować go, lecz potępiać, dążyć do jego zlikwidowania i
dołożyć wszelkich starań, by zachowania, jakie miały miejsce w obozie, nie
przejawiały się w normalnym życiu, już po uwolnieniu. Najlepszym tego wyrazem
jest ostatnia scena „Innego Świata”, w której to Herling nie potępia
donosiciela, ponieważ rozumie jego położenie bez wyjścia, jednak nie okazuje mu
współczucia, by nie zaakceptować zachowania niegodnego człowieka.
Obóz jest miejscem, w którym załamuje się wiara. „Inny
Świat” jest rzeczywistością, w której zamiast Boga jest pustka.
Grudziński jako humanista
Gustaw Herling-Grudziński poprzez narrację „Innego Świata”
ujawnia się jako humanista. W centrum uwagi stawia człowieka, jego
indywidualność. Podkreśla, że w łagrze, w którym ludzie tracili niemal
wszystko, ludzie byli w stanie ocalić jedno: swoją osobowość i wolną wolę.
Historia indywidualności
Kostylew
Inżynier, zwolennik komunizmu.
Skazany za wrogość wobec partii. Jest przykładem człowieka, który zmienił się
pod wpływem literatury. Wychowany jako zwolennik ideologii radzieckiej, po
przeczytaniu zachodnich książek krytykujących System stał się zagorzałym jego
przeciwnikiem. Jest uparty, dąży za swoją ideą. Przypalając sobie rękę chce
uciec od pracy i sprzeciwić się znienawidzonej władzy – nie chce dla niej
pracować.
Gorcew
Były NKWDzista, nie załamał się zesłaniem do obozu, wciąż
wierzył w słuszność komunizmu. Wyklęty
przez współwięźniów, których wcześniej katował,
umarł opuszczony przez wszystkich: zamarzł, skazany na jedną z
najcięższych prac. Do końca nie wyrzekł się swych przekonań, nie narzekał na
swój los, nie szukał przebaczenia ani kontaktów z innymi więźniami.
Gorcew jest fanatykiem. Wierzył w System, ponieważ nie znał
innych przekonań. Komunizm tępił religię – wpajał natomiast ludziom wiarę w
jedyną słuszną władzę i ideologię. Człowiek nie może żyć bez wiary w cokolwiek.
System radziecki zastępował w ZSRR religię, dlatego wielu ludzi nie potrafiło
wierzyć w nic innego.
Sadowski
Jest człowiekiem uzależnionym od reżimu. Nie widzi powodu,
by porzucać idee, które towarzyszyły mu przez całe życie.
Dimka
Dimka pod wpływem przeżyć stracił wiarę w Boga. Aby uwierzyć
we własną wolną wolę w okrutnych warunkach obozowych, odciął sobie nogę. Jest
pogrążony w depresji. Nie interesuje go już nic – nawet losy rodziny.
Pamfiłow
Człowiek oczekujący listu od syna, Saszy, którego szczerze
kochał. Długi czas nie chciał uwierzyć, że przekonania syna, będącego zwolennikiem
komunizmu, są prawdziwe . Gdy jednak ten napisał mu, że wstydzi się go i że
sądzi, że został słusznie zesłany do łagru, wyrzekł się go. Pogodzili się dopiero,
gdy Sasza został zesłany do obozu za kapitulację podczas walk o Leningrad(?).
Jewgienija Fiodorowna
Pielęgniarka. Żyła w związku z Jegorowem, którego nie
kochała. Zmarła, rodząc dziecko romansu z mężczyzną, którego poznała i
pokochała w obozie.
Egzystencjalizm
Początek tej filozofii leży w ateizmie, który z kolei brał
swój początek w II wojnie światowej. Jej założeniem jest odpowiedzialność ludzi
za ludzką godność. Jej myśl przewodnia zakłada, że musimy być dobrzy dla siebie
samych, bo nikt nas za to nie wynagrodzi. Mamy obowiązek być odpowiedzialni,
skoro nie ma nikogo nad nami (Boga).
Przedstawiciele: Sartre Jean Paul, Albert Camus, Antoine de Saint-Exupery(chrześcijański
przedstawiciel egzystencjalizmu).
Wnioski
„Inny Świat” jest historią o tych, którzy przeżyli. Książka niewiele mówi o śmierci – ma nieść
nadzieję.
der Liegestul - leżak
_-_WGA10422.jpg)
