Barok i szlachta polska

Temat 9. Portret Sarmaty – pamiętniki Jana Chryzostoma Paska.
Temat 10. Za co kochamy Kmicica?
Temat 11. Magia władzy – o królu i magnatach w „Potopie”.
Temat 12. Portret szlachty polskiej w „Potopie” H. Sienkiewicza.
Temat 13. Kmicic jako bohater romantyczny.

Rodzaje pamiętników szlacheckich

Pro memoria – ku pamięci.

v Diariusz – rodzaj gospodarskiego dziennika, ubarwionego innymi historiami.

v Itinerariusz – dziennik podróży, zawierający informacje o warunkach wędrówki i trasach.

Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska

Styl: gawęda – swobodne, ubarwione opowiadanie, mające zwrócić uwagę słuchacza [odbiorcy].

<lanie wody w celu zaciekawienia słuchacza i zrobienia na nim jak największego wrażenia – początku nie powtarzać dosłownie w trakcie odpowiedzi ustnej>;

v Język potoczny,

v Chełpliwość i koloryzowanie,

v Dynamizm, wartka akcja

v Makaronizowanie – częste wykorzystywanie łacińskich sentencji lub innych, obcojęzycznych cytatów;

Cechy szlachcica:

v Nacjonalista: krytykuje wszystko, co obce, pogardza zagranicznymi gospodarzami, nie szanuje ich zwyczajów;

v Hipokryta: nie dostrzega niczego złego w zachowaniu swoim i innych Polaków; banalizuje ich występki i nieprzyzwoite zachowanie;

v Egoista: z powodu błahej zachcianki znieważa gospodarzy, nadużywa gościnności i swojej renomy.

v Pyszałek: nie wstydzi się swoich poczynań, schlebiają mu kontakty z wysoko postawionymi osobami, lubi chwalić się respektem, jakim go darzą

v Fałszywie religijny: wierzy, że Bóg zawsze mu sprzyja, dziękuje Mu za to, ale nie robi nic, by poprawić swoje postępowanie.

v Awanturnik: lubi bić się z każdym, nie zależnie od pozycji, z każdego powodu.

 

Henryk Sienkiewicz „Potop”

Cechy lektury

v Gawęda

Narrator nawiązuje do stylu gawędy szlacheckiej. Zachowuje jej dynamizm, subiektywizm, nie unika wyolbrzymień, języka potocznego.

v Epopeja

Narracja zdradza cechy charakterystyczne dla stylu homeryckiego. Bohaterowie przypominają mitologicznych herosów, przyroda natomiast reaguje na czyny ludzi. Bóg również ma swój udział w akcji, szczególnie w czasie obrony Jasnej Góry.

v Western

Postacie są psychologicznie uproszczone, a scenariusz zachowuje czarno-biały charakter – widać wyraźny podział na dobre i złe postacie, idee.
 

Postacie

Andrzej Kmicic

Charakter: bitny, porywczy, niestały, czasami naiwny, dumny, oddany.

Wzór postaci: bohater, którego czytelnik polubi mimo licznych wad.

Aleksandra Billewiczówna
Charakter: zrównoważona, rozsądna, dojrzała, wierna ojczyźnie, odróżniająca dobro od zła, skromna.
Wzór postaci: lwica kresowa – silna psychicznie kobieta, stająca w obronie swoich racji.

 

Król

Charakter: bogobojny, ojciec kraju, pomazaniec Boży, spokojny, budzący respekt i miłość poddanych, rozsądny.

Wzór postaci: władca będący uosobieniem kraju wyniszczonego, ojca przyjmującego marnotrawne dzieci.

Postacie te powstały ku pokrzepieniu serc, by być wzorem dla następnych pokoleń i by nie zatraciły one wiary w Polskę i w Polaków.

Magnateria:

v Sapieha,
v Janusz i Bogusław Radziwiłł,
v Zamoyski,
v Czarniecki,
v Hieronim Radziejowski.
 

Szlachta:

v Zagłoba,

v Wołodyjowski.

Temat 14. Świat jako labirynt – barokowej kompozycji.
Temat 15. Kontynuacja myśli barokowej w twórczości Stanisława Barańczaka.
Temat 16. Życie jest snem? O barokowym iluzjonizmie.

 

Kilka uwag o przemowach

v Unikajmy powtórzeń, by słuchacz nie doszedł do wniosku, że nasze argumenty są kiepskie i nieliczne.

v Trzymajmy się tematu, bo słuchacz stwierdzi, że nie potrafimy obronić właściwego wątku i staramy się odwrócić jego uwagę od sporu.

v Nie zasłaniajmy się brakiem czasu, bo rozmówca zawsze może mieć czas.

v By nawiązać kontakt z odbiorcą, używajmy 1os. l. mnogiej.

v Jedną z wielu metod retorycznych jest poruszenie emocjonalne słuchacza, np. poprzez świadome użycie konkretnych epitetów, odniesienie się do znanych mu sytuacji, ironię, pytania retoryczne.

 

Poezja metafizyczna

 

Jest to poezja mówiąca o relacji Boga i człowieka.

Przedstawiciele: John Donne, George Herbert, Mikołaj Sęp-Szarzyński.

Cecha poezji: skomplikowana, przemyślana forma.

Często wykorzystywano teksty obrazkowe, tj. układające się na kształt symbolu, nawiązującego zazwyczaj do treści.

Iluzjonizm

Dotyczy teatru i sztuki. Jego przedstawiciele dążyli do omotania czytelnika, wykorzystując złudne wrażenia.

Narodził się on z myśli, że życie jest urojeniem, snem, iluzją, które składają się z gry świateł, chaosu, trwają tylko chwilę.

Do iluzjonizmu nawiązują dzieła tj.:

v „Życie jest snem” (Calderon de la Barca)

v „Żywot – sen i cień” (Zbigniew Morsztyn)

v „Południe” Stanisława Barańczaka

v Obrazy Giuseppe Arcimboldo – postacie z roślin 

 

Stanisław Barańczak „Południe”

Wiersz jest przykładem tekstu obrazkowego – słowa układają się na kształt klepsydry, symbolu przemijania.

Pierwsza część wiersza, analogicznie – górna część klepsydry, dotyczą narodzin, początku życia. Autor zawiera w niej myśl, że człowiek umiera już jako nowo narodzone, niewinne dziecko.

Dolna część klepsydry mówi o dorosłym człowieku, zmęczonego życiem, zgorzkniałego, zniszczonego złem i grzechem. Wspomnianą w nim trucizną jest grzech, zło, doświadczenie cierpienia. W efekcie – przyczyną śmierci.

Centralna część wiersza opisuje krótko życie, krótkie i oparte na złudzeniach, grze świateł, chwilach.